Automaty nurkowe różnią się pewnymi rozwiązaniami, które mogą mieć wpływ na ich działanie oraz serwis i w zależności od potrzeb – te rozwiązania mogą stanowić zalety i wady danego modelu.
Automaty można podzielić czy opisać jako:
- Automaty z pierwszymi stopniami tłokowymi i membranowymi
- Automaty z zaworami współbieżnymi lub przeciwbieżnymi
- Automaty odciążone i nieodciążone
- Automaty ze wspomaganiem – zwężką Venturiego/Dyszą Venturi’ego
- Automaty z regulowanym i nieregulowanym wspomaganiem i dociskiem grzybka.
Zaworek wydechowy
Nim skupimy się na różnych szczegółowych rozwiązaniach omówmy problem zaworku wydechowego w II stopniu każdego automatu oddechowego. Zaworek wydechowy jest lekko zakryty tak zwaną kierownicą wydechu ale na zdjęciach przy artykule został częściowo odsłonięty. Zaworek ten umożliwia wydech powietrza na zewnątrz do wody w typowym automacie oddechowym czyli automacie o obiegu otwartym. Jednocześnie podczas wdechu zaworek przylega do swojego gniazda i zapobiega zasysaniu wody do wnętrza II stopnia a tym samy do ust nurka. Jednak czasami (jak pokazano na zdjęciach) zaworek ulega podwinięciu (na przykład podczas skoku do wody) i automat podczas wdechu podaje trochę wody z wdychanym powietrzem. Jest to szczególnie niebezpieczne w wypadku octopus – dlatego należy zawsze wziąć z octopus z twarzą zanurzoną w wodzie 3 wdechy po wejściu/skoku do wody.
Automaty z pierwszymi stopniami tłokowymi i membranowymi
Pomimo, że pierwsze stopnie tłokowe i membranowe różnią się zasadniczo budową, to z praktycznego punktu widzenia zasada działania ich jest raczej ciekawostką, niż kryterium wyboru przy zakupie. Istnieją plusy i minusy każdej konstrukcji, ale obydwa rodzaje znajdują się w czołówce listy najlepszych automatów. Pierwsze stopnie tłokowe mają mniej ruchomych części niż membranowe, co powoduje, że mogą być szybciej i łatwiej serwisowane. Z kolei pierwsze stopnie membranowe mają oddzielone wewnętrzne części od kontaktu z wodą, co zmniejsza ich korozję i gromadzenie się zanieczyszczeń. Aby to uzyskać w wariancie tłokowym stosuje się rozwiązanie tzw „suchej komory pierwszego stopnia”. Rozwiązania tłokowe dają się łatwo projektować z elementami obrotowymi. Popularne modele oferują pięć portów niskiego ciśnienia podczas gdy większość rozwiązań membranowych ma jedynie cztery takie porty.
Automaty z zaworami współbieżnymi lub przeciwbieżnymi
Automaty mają dwa podstawowe typy zaworów. Współbieżny i przeciwbieżny. Współbieżne są bardziej popularne. Współbieżny oznacza, że zawór otwiera się jak drzwi w kinie zgodnie z przepływem powietrza. W tym rozwiązaniu zawór otwiera się zgodnie z kierunkiem przepływu gazu. Zawory współbieżne mają kilka plusów. Pierwszym jest fakt, że jest to rozwiązanie mechanicznie prostsze, co powoduje ich wysoką niezawodność. Po drugie przepływ powietrza naciska na zawór co powoduje, że precyzyjne ustawienie jest łatwiejsze. Po trzecie, w przypadku uszkodzenia zaworu, prawie zawsze uszkodzony zawór pozostaje w otwartej pozycji. Oznacza to, że gdy powietrze przepływa ciągle przez zawór (bąblujący automat), można wciąż oddychać z automatu i bezpiecznie się wynurzyć. Ta cecha jest nazywa fail-safe (odporny na awarię.)
Odciążone i nieodciążone
Ponieważ na początku nurkowania mamy w butli około 200 atm a pod koniec około 50 atm, na zawór w I stopniu oddziaływuje zmienne ciśnienie równoważone sprężyną. Jednak przy mniejszym ciśnieniu w butli potrzebne jest coraz większe podciśnienie wdechu aby otworzyć zawór, czyli taki automat pod koniec nurkowania podaje powietrze z coraz większymi oporami. Aby uniknąć tego problemu konstruktorzy automatów stworzyli odciążone I stopnie. Na zdjęciu jest pokazane odciążenie metodą tłoka przepływowego (tłok z małym kalibrowanym otworem, który przenosi zmienne ciśnienie na drugą stronę tłoka). Rozwiązania techniczne są różne, jednak generalnie automaty odciążone mają podobnie niskie opory oddechowe niezależnie od ciśnienia w butli.
Zwężka Venturiego | Dysza Venturi’ego
Innym sposobem zmniejszenia oporów oddechowych w automatach jest użycie dyszy (lub zwężki), która obniża opory oddechowe zgodnie z prawem Venturi’ego, które mówi, że przepływający płyn (ciecz lub gaz) wywołuje spadek ciśnienia. Używając wspomagania z dyszą Venturiego przepływ gazu powoduje zmniejszenie ciśnienia i redukuje siłę konieczną do utrzymania otwarcia zaworu podającego powietrze. Aby uruchomić wspomaganie Venturi’ego, wylot powietrza z drugiego stopnia jest skierowany w kierunku ustnika. Takie umiejscowienie ułatwia wspomaganie do tego stopnia, że automatu ze wspomaganiem mają tendencję do wzbudzania się gdy nie są umieszczone w ustach. Aby temu zapobiegać, większość automatów o takiej konstrukcji posiada ustawienie nurkowanie / powierzchnia. W ustawieniu powierzchniowym następuje zmniejszenie przepływu, co zmniejsza wpływ efektu Venturi’ego utrudniając przepływa gazu w czasie gdy nie nurkujemy.
Regulowane i nieregulowane wspomaganie i docisk grzybka
Wszystkie pierwsze i drugie stopnie posiadają wewnętrzną regulację, którą technicy ustawiają w czasie montażu i serwisowania. Automaty z wyższych półek często mają wyprowadzoną regulację na II stopniu na zewnątrz umożliwiając użytkownikowi dostosowanie pracy automatu podczas nurkowania. Regulacja polega na zmianie docisku grzybka zaworu zmieniając opory oddechowe. W niektórych modelach można ustawiać regulację w skrajnych położeniach od bąblowania do prawie całkowitego zamknięcia przepływu. Regulowane drugie stopnie oferują dwie korzyści. Po pierwsze można czasowo zmniejszyć przepływ prawie do zera aby uniknąć bąblowania np. płynąc pod silny prąd, który naciska na membranę. Ponieważ najlepsze automaty są bardzo wrażliwe, być może właściwe jest ustawienie oktopusa w małej wrażliwości na otwarcie, z możliwym dostosowaniem gdy będzie on używany. Nurkowie techniczni, którzy przełączają się pomiędzy wieloma automatami w czasie nurkowania, także mogą chcieć zmieniać czułość otwarcia zaworu w zależności czy automat jest aktualnie używany, czy nie. Inną korzyścią regulacji jest fakt, że automaty wraz ze zużyciem pomiędzy kolejnym serwisowaniem zmniejszają swoją wydajność, w modelu regulowanym można niwelować te zmiany. Trzeba pamiętać, że ustawienie automatu tak by ciężej podawał powietrze nie powoduje oszczędności w zużyciu powietrza. To może być wręcz niebezpieczne powodując podawanie niedostatecznej ilości powietrza. Im więcej wysiłku wkłada się w branie wdechu, tym większe zapotrzebowanie na tlen ma nasz organizm, co powoduje zwiększenie zużycia powietrza. Aby zużywać jak najmniej powietrza, właściwe jest ustawienie automatu na jak najłatwiejsze oddychanie, minimalnie poniżej granicy bąblowania.
Wybór właściwego automatu
Jeśli opisywane cechy i różnice budowy wydają się być zbyt skomplikowane aby wybrać właściwy model, zastanówmy się nad wynikającymi z tych różnic konsekwencjami dla nurka i podejmij decyzję na takiej podstawie.
*Bezpieczeństwo
Bezpieczeństwo jest bardzo ważne, aczkolwiek kupując nowoczesny automat od znanego producenta, otrzymujesz produkt o rozsądnej i sprawdzonej konstrukcji. Nie jest konieczne sprawdzanie, które automaty działają a które nie 🙂
*Inwestycje w najlepsze modele
Z jednej strony tak jak początkujący kierowca może jeździć dobrym modelem samochodu tak samo początkujący nurek może korzystać z dobrego modelu automatu. Każdy nurek skorzysta z lepszej wydajności i wytrzymałości lepszych modeli. Jeśli cena jest ważna w podejmowaniu wyboru, dobrze jest kupić po prostu prostszy model ale dobrej/znanej firmy. W Deepspocie nurkowie mają możliwość przetestowania zarówno prostych automatów bez regulacji jak i modeli bardziej zaawansowanych w tym przygotowanych do nurkowania z twinem czy w systemie sidemountowym.
*Opór oddechowy
Opór oddechowy łatwość oddychania i serwisowanie. Wybieraj automat z którego łatwo się oddycha, i który wiesz, że może być serwisowany w twojej okolicy. W nowoczesnych automatach różnice w oporach oddechowych wynikają raczej z problemów serwisowych niż z wyboru konkretnego modelu czy marki. Jest bardzo wiele dobrych marek, ale niektóre z nich mogą być niemożliwe do serwisowania tam gdzie mieszkasz i wymagać czasem kosztownych wysyłek.
*Zasięgnij porady w centrum nurkowym
Prawdopodobnie będziesz miał do dyspozycji wiele topowych modeli o niskich oporach oddechowych i łatwych do serwisowania nieopodal. Jeśli nie jesteś pewien, poradź się profesjonalisty w najbliższym centrum nurkowym np. w Deepspocie. Jeśli planujesz nurkowania w zimnych wodach tak jak to jest w środkowej lub północnej Europie, to sucha komora pierwszego stopnia może być kluczową cechą przy wyborze.
Konserwacja i serwis automatu
Automat wymaga więcej troski niż inne elementy sprzętu nurkowego, ale o tym w następnym tekście.
