Butle nurkowe przeznaczone dla różnych mieszanek gazu
Wybór oraz eksploatacja butli nurkowych ma również związek z rodzajem gazu jakimi są napełniane. Typowe butle nurkowe napełnianie są sprężonym powietrzem. Normalnym sprężonym powietrzem (nie tlenem), sprężanym do butli przy pomocy wysokociśnieniowych sprężarek. Powietrze to, jest tylko podczas procesu sprężania dodatkowo przefiltrowane, aby pozbawić je typowych zanieczyszczeń oraz nadmiaru wilgoci. Do specyficznych zastosowań – bardzo głębokich nurkowań butle napełnia się mieszanką tlenu, helu oraz azotu czyli trimiksem; na średnie głębokości używa się mieszanki tlenu z azotem o zwiększonej zawartości tlenu najczęściej między 28 a 36% (tlenu) nazywanej nitroksem; a na małe głębokości – do dekompresji, używa się mieszanek tlenu i azotu o wysokiej zawartości tlenu, najczęściej pomiędzy 40 do 99% (tlenu) oraz czystego 100% tlenu.
Kiedy butle napełniane są gazami o większej niż w powietrzu zawartości tlenu trzeba dodatkowo zwrócić uwagę na ich czystość oraz zastosowane smary i uszczelnienia (oringi). Ma to szczególne znaczenie, kiedy butle napełniane są czystym tlenem lub nitroksami powyżej 40% czyli mieszankami stosowanym w nurkowaniach technicznych (czyli głębokich nurkowań w celach sportowych czy eksploracyjnych). Należy też wziąć pod uwagę metody wykonywania mieszanki nitroksowej. Nawet nitroksy w zakresie 22-40% mogą wymagać specjalnie przygotowanych butli jeżeli są wykonywane metodą mieszania parcjalnego czyli poprzez wpuszczenie do butli określonej ilości 100% tlenu i dobicie go powietrzem.
Podsumowując, specjalnie czystych butli, o odpowiednio przygotowanych zaworach, wymaga się zawsze kiedy butle mają w jakimś momencie użytkowania do czynienia z mieszanką powyżej 40% tlenu.
Oznaczenie butli nurkowych
Trzeba również pamiętać o wyraźnym oznaczeniu butli nitroksowych poprzez umieszczenie na nich napisów (w barwach żółto zielonych) EAN, Enriched Air, lub Nitrox / Nitroks.
Dodatkowo na takiej butli umieszcza się oznaczenie z imieniem nurka oraz składem procentowym mieszaniny, datą napełnienia, oznaczeniem blendera oraz wartość MOD czyli maksymalnej głębokości na której można z danej mieszaniny korzystać.
Podobnie specjalne oznaczenia mają butle dedykowane do innych gazów. Butle do czystego tlenu mają napis Tlen; 100% tlen lub Oxygen a butle napełnione trimiksem czyli mieszanką tlenu, helu i azotu oznaczenie TMx i skład procentowy tlenu i helu (skład procentowy azotu jest w domyśle dopełnieniem do 100%) np. TMx 20/20 (20% tlenu, 20% helu, 60% azotu); TMx 12/60 (12% tlenu, 60% helu, 28% azotu).
Pojemność butli nurkowych
Uproszczona metoda policzenia pojemności butli nurkowych wymaga tylko przemnożenia pojemności wodnej butli razy ciśnienie w atmosferach znajdującego się w niej gazu. Jest to metoda stale stosowana przez nurków i w praktyce „nad wodą” szczególnie w zakresach ciśnień roboczych do 200 atm nie stosuje się dokładniejszych wyliczeń.
Czyli:
- Butla 10 litrowa nabita do 200 atm zawiera 10 l x 200 atm = 2000 litrów gazu – 2 m3
- Butla 15 litrowa nabita do 200 atm zawiera 15 l x 200 atm = 3000 litrów gazu – 3 m3
Precyzyjne wyliczenie ilości gazu sprężonego w butli wymaga uwzględnienia charakterystyki sprężania gazów rzeczywistych w oparciu o równanie Van der Waalsa.
Przybliżona, zależna od ciśnienia rzeczywista zawartość powietrza mieszcząca się w butli 10 i 15 litrowej:
Temperatura 20 stopni C (powietrze), butla 10 litrów pojemności:
- 0(1) atm – 10 litrów (10 litrów dla gazu doskonałego)
- 100 atm – 1053 litrów (1000 litrów dla gazu doskonałego)
- 200 atm – 2042 litry (2000 litrów dla gazu doskonałego)
- 300 atm – 2763 litra (3000 litrów dla gazu doskonałego)
Butla 15 litrów pojemności:
- 0(1) atm – 15 litrów (15 litrów dla gazu doskonałego)
- 100 atm – 1580 litrów (1500 litrów dla gazu doskonałego)
- 200 atm – 3063 litry (3000 litrów dla gazu doskonałego)
- 300 atm – 4145 litra (4500 litrów dla gazu doskonałego)
Czyli jak widzimy z tych wyliczeń to patrząc w sposób uproszczony lub opierając się na wyliczeniach gazu doskonałego, butle 10 litrowa na 300 atm ma tyle samo gazu (3000 litrów) co butla 15 litrowa nabita do 200 atm (3000 litrów).
Jednak patrząc precyzyjnie:
Butla 10 litrowa nabita do 300 atm zawiera 2763 litry powietrza
a
Butla 15 litrowa nabita do 200 atm zawiera 3063 litry powietrza.
Transport butli
Transport butli to duże wyzwanie dla nurków. Ważne jest żeby same butle nie uległy uszkodzeniu oraz nie zniszczyły innego sprzętu, ale najważniejsze, aby transportowane butle nie spowodowały dużego zagrożenia w razie wypadku komunikacyjnego.
Z jednej strony trzeba sobie zdawać sprawę, że w wielu krajach przepisy ograniczają przewóz nabitych butli z drugiej strony, w praktyce nie ma problemów z wożeniem jednej czy dwóch butli w samochodzie. Jednak trzeba pamiętać, że butla w razie wypadku jest bardzo niebezpiecznym elementem. Należy zawsze mocować butle do specjalnych mocowań w bagażnikach. Dobrze jest oddzielić przestrzeń ładunkową mocną kratą, itp. Dodatkowo trzeba uważać, aby na przykład upadek butli nie spowodował uszkodzenia / urwania jej zaworu. Grozi to niekontrolowanym wypływem gazu a odrzucona siłą odrzutu butla oraz resztki zaworu mogą stanowić duże zagrożenie.
Trzeba też pamiętać, że nawet upadek z małej wysokości ciężkiej butli, z dużym prawdopodobieństwem spowoduje wygięcie zaworu i brak możliwości przykręcenia automatu – jest to najczęstszy skutek upadku butli. Taki zawór w całości nadaje się do wymiany.
Dlatego dobrym rozwiązaniem jest pożyczanie butli na miejscu nurkowym. Ponieważ miejsca nurkowe są bardzo często tam gdzie latamy samolotami, więc transport butli ze względu na ciężar nie wchodzi w grę, dlatego nurkowie i tak pożyczają butle na miejscu a w praktyce w cenie nurkowań w bazach na ciepłych woda są butle i balast.
Jednak, jeżeli potrzebujemy przewieźć butle samolotem (jak w przypadku np. argonówki) musimy ją do tego przygotować. Po pierwsze musi być pusta, ale do tego musimy sprawdzić czy bez problemu potrafimy wykręcić zawór, ponieważ kontrola bezpieczeństwa na lotnisku będzie chciała sprawdzić wnętrze butli po wykręceniu zaworu.
Butle ze stopami czy bez?
Podczas transportu butli a szczególnie podczas ich ubierania lub przechowywania ważne jest czy butlę można swobodnie postawić czy też nie. Ze względu na ciśnienie napierające na wnętrze butli jej spód jak i góra jest sferyczna.
Aby butla się nie wywracała, ale również aby butla nie obijała się od spodu, producenci nakładają na butle gumowe osłony – „stopy”, nazywane czasami „kapciami”. Część nurków korzysta z tych stóp, część je ściąga i Internet jest pełny dyskusji jak jest lepiej. W skrajnych przypadkach można dojść do wniosku, że obecność lub brak „stóp” zabija więc opiszemy to trochę dokładniej.
Moda na ściąganie gumowych stóp przyszła z nurkowania jaskiniowego. W nurkowaniu jaskiniowym, z tego co twierdzą osoby bywałe, stopy się ściąga ponieważ ważą na powierzchni a jak się nosi sprzęt przez korytarze na powierzchni docierając do odległych syfonów to każdy kilogram się liczy. Mają na pewno rację.
Ale zalety lub wady stóp w nurkowaniu w wodach otwartych, gdzie nie nosimy sprzętu zbyt daleko, są bardziej dyskusyjne.
Najpierw argumenty przeciwników stóp.
Argument pierwszy – pod stopami szybciej rdzewieje butla. Oczywiście, jeżeli ktoś najpierw poużywa butlę bez stóp a potem założy na uszkodzony lakier stopy to mu bardziej zardzewieją bo pod stopami dłużej utrzymuje się wilgoć. Ale jeżeli stopy są od nowości, to lakier pod nimi jest w lepszym stanie niż ten w innych częściach butli bo jest zupełnie osłonięty przed uszkodzeniami mechanicznymi. Nie uszkodzony lakier na dobrych butlach jest w pełni wodoodporny.
Argument drugi – jak nie masz stóp to nie kusi nurka aby zostawić stojącą butlę bez opieki i butla się nie wywróci. No oczywiście coś w tym jest, ale znam wiele osób, które mają stopy w butlach i też butli nie stawiają bo wiadomo, że nie wolno/nie powinno się. Stopy są po to, aby chronić podstawę butli przy ubieraniu i w tym jednym momencie, kiedy stojąca na stopie butla/twin ułatwiają ubranie sprzętu.
Argument trzeci – układanie się skrzydła. Przy butlach dwunastkach (12l) to nie ma żadnego znaczenia przy dziesiątkach skrzydło leży trochę inaczej ale dyskusyjnie czy gorzej.
Argument czwarty – v-ka (balast mocowany do twina w postaci trójkątnego odlewu). Jeżeli masz twina ze stopami to wykonanie v-ki wymaga dokładnego dopasowania (jest trudniejsze) ale oczywiście da się taką v-ke zamówić i to sporą v-kę np. 9 kg.
Argument piąty – stopy wpływają na trym (minimalnie). Ale to jest wada dla nurkujących w piankach gdzie środek ciężkości trzeba przesuwać w kierunku głowy. Osoby nurkujące w suchaczach przesuwają raczej środek ciężkości w kierunku nóg więc stopy poprawiają (minimalnie) trym.
Generalnie pod wodą w sumie jest bez znaczenia czy mamy czy nie stopy na butlach. Cała dyskusja dotyczy powierzchni. Osobiście podstawową zaletę stóp widzę przy ładowaniu butli w centrum nurkowym gdzie jest łatwiej operować butlami/twinami jak mają stopy bo jest je łatwiej ustawić.
Argumenty zwolenników stóp przy butlach:
- Stopy pozwalają łatwiej magazynować butle w pozycji stojącej.
- Stopy zapobiegają obijaniu się spodu butli.
- Stopy ułatwiają ubieranie sprzętu.
Czy mieć czy nie mieć „Stóp”? Jak nie masz to nie zakładaj – nigdy już nie pomalujesz powstałych uszkodzeń aby po nałożeniu kapci nie rdzewiało.
Jak masz, to zastanów się czy ściągać, bo operacja jest nie do powtórzenia w drugą stronę ze względu na powstałe po pierwszym nurkowaniu zarysowania lakieru.
Na szczęście producenci butli stalowych zaczęli naśladować producentów butli aluminiowych i wykonują butle z płaskim dnem. To znaczy od środka butla jest zakończona sferycznie ale z zewnątrz jest nadlewka i butla ma płaskie dno. Za chwilę pewnie wszystkie butle będą takie i jaskiniowcy będą musieli tą nadlewkę tachać po jaskiniach. W sumie może im się należy za tyle zamieszania.
