Używane do kontroli pływalności przez nurków, różnorodne systemy wypornościowe, nazywane są popularnie Jacketami ale precyzyjnie pisząc są to systemy wypornościowe oparte o worek z inflatorem niskiego ciśnienia i tylko niektóre z nich są Jacketami.
W zależności od konstrukcji i przeznaczenia mogą to być:
- Jackety
- Skrzydła
- Worki sidemountowe
Można też szczególnie w potocznym polski języku nurkowy spotkać się ze skrótem angielskiego określenia – BCD (Buoyancy Control Device).
Jego polskim odpowiednikiem, aczkolwiek poza literaturą w praktyce nie używanym jest:
KRW (Kamizelka Ratowniczo Wyrównawcza).
Czyli precyzyjnie pisząc omawiamy tutaj różnorodne systemy wypornościowe.
Systemy wypornościowe
Najczęściej spotykany system wypornościowy to Jacket pełniący jednocześnie rolę noszaka do butli. Czyli Jacket to skrzyżowanie plecaka z komorami wypornościowymi zmieniającymi objętość (wyporność) podczas nurkowania, uzupełniony o kieszenie balastowe umożliwiające wygodne rozmieszczenie potrzebnego balastu zarówno co do jego ilości jak i wpływu na trym.
Jacket to system wypornościowy, który jest kompromisem pomiędzy trudniejszym uzyskaniem poprawnego trymu a łatwością w dopasowywaniu do swojej sylwetki w zależności od grubości skafandra jakiego w danym nurkowaniu używamy.
Kiedy wybieramy system wypornościowy dla siebie, musimy zdecydować się w jakiej konfiguracji chcemy nurkować ponieważ wybór w największym stopniu zależy od konfiguracji. Kiedy kupimy automat możemy go najczęściej w miarę dostosować do dowolnej konfiguracji zmieniając na przykład ułożenie przewodów średniego ciśnienia. Jednak z systemem wypornościowym jest inaczej. Jacket nie będzie dobrze pracował ani z sidemountem ani z twinem a skrzydełko od sidemounta nie nadaje się na noszak do pojedynczej butli. Oczywiście czasami uniwersalność będzie miała priorytet i są systemy (hybrydy) ale jest z nimi tak jak z każdym kompromisem. Kompromis jest wspaniałym rozwiązaniem dla rozsądnych ludzi ale fanatycy wiedzą, że kompromis jest porażką obydwu stron.
Rodzaje systemów wypornościowych i ich cechy (to czy są to zalety czy wady zależy od naszych potrzeb)
Jacket czyli połączenie noszaka do butli z workiem wypornościowym i najczęściej kieszeniami balastowymi. Typowy Jacket ma komory powietrzne dmuchające się zarówno z tyłu jak i po bokach nurka. Powoduje to dobre utrzymywanie nurka na powierzchni i gorsze utrzymywanie trymu w poziomej pozycji pod wodą.
Hybryda (Skrzydło – Jacket) to uprząż i kieszenie balastowe jak przy Jackecie ale komory wypornościowe są umieszczone tylko z tyłu jak w skrzydle.
Skrzydło czyli system wypornościowy w którym worek ma kształt podkowy lub owalnej opony umieszczonej na plecach. Całość jest trzymana na plecach przy pomocy uprzęży.
Skrzydła mogą się od siebie różnić ze względu na stosowaną uprząż oraz na to czy samo skrzydło jest przytrzymane gumami czy też nie.
Uprzęże mogą być pełne, rozpinane lub zaciągane – tak zwane transpacki.
Worek Sidemountowy czyli system wypornościowy w postaci worka mocowanego w talii nurka tak aby zajmował jak najmniej miejsca i jak najmniej odstawał podczas przepływania zwężenia.
Trudne wybory
To jaki system wypornościowy wykorzystujemy, zależy od tego czego potrzebujemy pod wodą. Typowy Jacket jest najbardziej uniwersalny jeżeli chodzi o dopasowanie do różnej grubości pianki. Jackety mają też najlepsze kieszenie balastowe ułatwiające rozmieszczenie balastu ale też łatwe jego zrzucenie.
Jednak ma dwie mniej lubiane cechy. Po pierwsze umiejscowienie komór powietrznych. Typowy Jacket dmucha się z tyłu i po bokach, Skrzydło tylko z tyłu. Kiedy patrzymy na wiszącego w poziomie nurka to powietrze w Jackecie jest niżej, bardziej po bokach a powietrze w Skrzydle jest wyżej (w okolicach styku butli z plecami lub po bokach butli). Z tego powodu:
Skrzydło ułatwia utrzymanie pozycji poziomej (środek wyporu umiejscowiony jest wyżej) za to wypuszczenie powietrza ze skrzydła wymaga wyższego podniesienie inflatora. Powoduje to też podczas pływania po powierzchni na brzuchu głębsze ułożenie nurka w wodzie.
Generalnie różnice nie są wielkie i o tym czy wybierzemy Skrzydło czy Jacket z punktu widzenia pływalności nie zmienia dużo. Dodatkowo kiedy nurkujemy w suchym skafandrze z pojedynczą butlą w ogóle nie dmuchamy Jacketu pod wodą, więc problem dotyczy tylko nurkowania w piance.
Jeżeli chodzi o typowe Skrzydła z uprzężą to mamy wybór między tymi z gumami i bez gum. Zalety gum przy skrzydłach polegają na tym że możemy zmieniać trym poprzez wymuszenie nadmuchiwania się bardziej góry lub dołu skrzydła. Czyli jeżeli przy danym rozmieszczeniu balastu lecimy lekko na twarz pod wodą to mocniej wiążemy gumy na dole a luźniej te na górze. Jeżeli odwrotnie lecą nam nogi, to wiążemy mocniej te na górze a te na dole luźniej.
Oczywiście można przesunąć balast zamiast kombinować z gumkami ale niektórzy tak wolą a po drugie czasami przy wyjazdach nie mamy balastu jakiego chcemy tylko kombinowany i przesuwanie środka wyporu skrzydła może być przydatne.
Przy skrzydle z gumami jest trochę więcej roboty aby je przygotować do naszych potrzeb. Najpierw wiążemy wszystkie gumki luźno i idziemy zanurkować. Po nurkowaniu oceniamy się jak było na początku i końcu nurkowania (z pustą butlą, twinem). Potem kombinujemy z gumkami. Odpowiednie naciąganie wiązanych gumek powoduje przesuwanie się powietrza w skrzydle (przód – tył) i zmiany trymu. Pod wodą partner obserwuje lub sami „macamy” swoje skrzydełko aby zobaczyć czy przy danej ilości powietrza różnica w związaniu gumek (ściśle-luźno) jest wystarczająca aby uzyskać wymagany przez siebie efekt.
Skrzydło bez gum ma mniej elementów którymi możemy zaczepić na przykład o elementy wraku. Dodatkowo kiedy jesteśmy ułożeni w poziomie i uszkodzimy skrzydło mniej powietrza ucieknie z niego (gumy wyciskają część powietrza na siłę przez uszkodzenie).
Jednak podstawowa różnica wynika ze środowiska w jakim nurkujemy. Osoby nurkujące na morzy gdzie fala na powierzchni oraz pionowe prądy przy ścianach mogą wymuszać stosowanie worków o dużej pojemności częściej używają worków z gumami ponieważ tak duże worki źle działają bez gum. Nurkowie nurkujących w jaskiniach lub we wnętrzach wraków nie potrzebują tak dużych skrzydeł więc używają tych mniejszych nie wymagających gum a jednocześnie nie stwarzających nimi możliwości zaczepiania się.
Ważną decyzją jest kwestia uprzęży. Do wyboru mamy typowo Jacketową czyli rozpinaną z kieszeniami balastowymi oraz trzy związane ze Skrzydłami czyli regulowaną z kieszeniami balastowymi (jak w Jackecie), rozpinaną z (z haczykiem) i nierozpinaną (z jednego kawałka taśmy).
Przy pojedynczej butli (szczególnie kiedy nurkujemy w piance) bardzo ważne z punktu widzenia bezpieczeństwa jest możliwość pozbycia się części lub całego balastu pod wodą. Na razie nie ma jeszcze naprawdę dobrze rozwiązanych kieszeni balastowych do uprzęży ze skrzydłem. Zasada jest prosta – jak balast jest łatwo zrzucić to niestety jest go łatwo zgubić ale nie jest to niebezpieczne. To co mamy przy Jacketach nie gubi się w sumie tak często a pozwala jednym ruchem zrzucić balast bez odpinania jakiś pośrednich klamer itp. Po prostu ciągniemy i zrzucamy.
Do twina płyta z rozpinaną uprzężą. Rozpięcie jest po to aby łatwiej i szybciej dało się ściągnąć sprzęt po nurkowaniu. Ubierając się mamy zawsze czas a na pewno 30 sekund wolniejszego ubierania się nie wpływa na plan nurkowy. Zupełnie inaczej wygląda sytuacja po nurkowaniu. Rozpięcie jest po to aby łatwiej (szybciej) się rozebrać szczególnie w sytuacji kiedy jest mało miejsca, Łódź nurkowa się kiwa lub jedną rękę mamy zajętą trzymaniem czegoś (drabinki, sprzętu, partnera). Generalnie jest tak, że osoby mające uprząż nie rozpinaną dają sobie świetnie radę na ławeczce na brzegu kamieniołomu lub na łodzi kiedy jest dużo miejsca. Jednak z obserwacji wielu nurków w bardzo różnych miejscach nurkowych wynika jeden wniosek. Osoba mając uprząż z jednego kawałka w momencie rozbierania potrzebuje na chwilę: trochę miejsca, spokoju i nie za bardzo jest w tym momencie wsparciem dla innych a raczej sama często potrzebuje wsparcia (przytrzymaj mi aparat, mnie, itp.). Jeżeli jest na fali w wodzie (w prądzie) obok kiwającej się burty pontonu czy łodzi i musi się rozebrać to za każdym razem albo zajmuje jej to więcej czasu albo zajmuje więcej uwagi a tak naprawdę i tego i tego.
Przy twinie sprawa balastu jest mniej istotna ponieważ mamy go mniej a jego trwałe przyczepienie często jest ważniejsze niż szybkie zrzucenie.
Przy systemie wypornościowym do sprzętu Sidemountowego jest o tyle prościej, że jest to bardzo wyspecjalizowany system więc jedyne decyzje dotyczą tego czy mamy uprząż regulowaną czy z jednego kawałka. Nurkowie sidemountowi najczęściej wybierają uprzęże pełne ale sidemountowcy to osobny temat…
